Schrijf je in voor de nieuwsbrief:

Opinie in OnderWeg: Een psalmberijming voor de 21ste eeuw?

Geschreven op

OnderWeg is een tweewekelijks kerkelijk magazine voor gemeenteleden binnen de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK) en de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) (GKv).

De psalmen van De Nieuwe Psalmberijming (DNP) worden hier en daar al in onze kerken gezongen. Ruim negentig psalmen zijn er inmiddels berijmd, waarbij de vraag opkomt of dit een aansprekend alternatief is voor de versies van het Liedboek en het Gereformeerde Kerkboek. Het wordt tijd voor een nadere kennismaking met DNP.

tekst Freddy Gerkema

De naam De Nieuwe Psalmberijming sluit aan bij het gevoelen dat de beide berijmingen uit de vorige eeuw qua taalgebruik in toenemende mate als ouderwets worden ervaren. Dat gevoelen is ongetwijfeld versterkt door de komst van de nieuwste Bijbelvertalingen (NBV en BGT). Niet voor niets begon het even na 2000 rond de psalmen te borrelen. De Psalmen voor Nu verschenen, waarbij niet alleen de tekst, maar ook de melodie op de schop ging. Daarvan worden er een paar handenvol gezongen in onze zondagse diensten. Anderen gingen minder ver en schreven een nieuwe berijming op de vertrouwde melodieën (Heek-Barkema, van wie psalm 87 een plekje kreeg in DNP). En recent dus het project van De Nieuwe Psalmberijming, gestart door een aantal CGK’ers en PKN’ers, allemaal op persoonlijke titel. Het is een open proces, waarbij de teksten integraal op internet staan (www.denieuwepsalmberijming.nl) en kritische kanttekeningen worden gewaardeerd.

Eigentijds
Lees en zing je deze nieuwe berijming, dan valt direct op dat de taal fris en eigentijds is. Het ‘gij’ ontbreekt, net als wendingen met ‘der’ en ‘des’. En zo is er nog veel meer aangepakt (zie de Uitgangspunten op de website (onder Informatie)). BundelKortom, het hele taalveld is echt moderner geworden. Lezend in de psalmen stuit je op woorden als ‘mikpunt’ (3), ‘royaal’ (23), ‘akkoorden’, (33), ‘luxe’ (49), ‘massamoord’ (79), ‘wereldleider’ (89), ‘wereldfaam’ (138) en ‘reprimande’ (141). Ook op zinsniveau zie je dat terug. Pakkend vond ik bijvoorbeeld: ‘Hoor, zijn stem spreekt in orkanen, echoot over oceanen’ (29), ‘Ik kijk er, God, intens naar uit om U te prijzen op mijn luit’ (108), ‘Er bleef van schrik geen berg of heuvel staan’ (114), ‘Zijn liefde stopt niet bij de grens’ (117), ‘De steen waar bouwers niets in zagen was in Gods ogen cruciaal’ (118), ‘Dieper kan ik niet zinken, ik zie geen uitweg meer’ (130), ‘U kent mij, HEER, en U ontwart al de geheimen van mijn hart’ (139). De taal hoeft de tekstinhoud – zeker voor jongeren – niet meer in de weg te zitten.

Vaart
Een zestal dichters werkt aan deze nieuwe berijming. Daarvan komt het grootste deel voor rekening van Jan Pieter Kuyper (56 van de 93). Een mooie bijkomstigheid is dat ik hem ook als de meest vernieuwende en creatieve van het zestal ervaar. Dat zie ik terug op het niveau van de coupletten en bij het geheel van de psalm. Er zit vaart en voortgang in en per couplet treft de samenhang en eenheid van gedachte. Aan Kuypers werk hoeft wat mij betreft niet veel meer te veranderen. Maar ook over zijn collega-dichters ben ik zeker niet negatief. Psalm 29 en 80 van Vreugdenhil vind ik mooi. Psalm 67 (met refrein!) van Adriaan Molenaar zingt heerlijk en dat geldt voor meer van zijn werk. De enige vrouw, Titia Lindeboom, kwam tot twee fijne berijmingen (91, 104). Jan Boom mag er zijn met psalm 95 en van Arie Maasland springen 4, 98 en 134 er voor mij uit. Maar boeiend was ook dat recent Maaslands psalm 25 grondig werd herzien en daar knapte het erg van op. Als dat met een aantal andere psalmen ook gebeurt, zal dat de berijming als geheel ten goede komen. De psalmen tellen doorgaans minder coupletten dan in de Liedboekversie. Het betekent dat er meer psalmen zijn die je – met goed fatsoen – tijdens een dienst in zijn geheel kunt zingen.

HEER of Heer
Dan nog even over de naamgeving van God. In de onberijmde psalmtekst wordt God aangeduid met God, Heer of HEER (zie de HSV of NBV), waarbij HEER een weergave is van de godsnaam YHWH, als de meest eigeVervangingn naam van God. De vraag is hoe je dat in een berijming verwerkt. Gebruik je ze dan ook alle drie, in zo direct mogelijke navolging van de onberijmde tekst? Dat gebeurde in het Liedboek voor de Kerken (en het GKB), maar het Nieuwe Liedboek herzag dat en veranderde ‘HEER’ in ‘Heer’. Ik vond dat een nuchtere stap, omdat het in zo’n vrije, dichterlijke weergave van de onberijmde tekst niet zal lukken om de specifieke namen op de goede plek te houden. Dan kun je beter in het midden laten waar oorspronkelijk ‘God’, ‘Heer’ of ‘HEER’ heeft gestaan. Ook DNP is niet consequent. Neem Psalm 68:20-21 dat je terugvindt in couplet 7 van DNP. In de onberijmde tekst staan ‘HEER’, ‘Heer’ en ‘God’, maar berijmd komen alleen ‘HEER’ en ‘God’ terug. Kijk verder zelf op de website maar eens naar psalm 74 of 36 vers 3 uit DNP. Gebruik liever alleen ‘God’ en ‘Heer, denk ik dan (nog los van het feit dat ik ‘HEER’ optisch lelijk vind).

Plussen en minnen
Volgens mij zal het de zes dichters onder leiding van kapitein Kuyper wel lukken om alle 150 psalmen te berijmen. Met hier en daar een revisie kan het een mooie berijming worden. Met plussen en minnen, die blijven. Zoals het punt dat de teksten wel 21ste-eeuws zijn, maar de melodieën – hoe mooi ze ook mogen zijn – echt 16de-eeuws blijven. Of een alternatieve melodie daarbij helpt (zoals aangegeven bij DNP), is weer een andere vraag. En verder blijf je de psalmen in een strakke coupletvorm zingen, wat aan de ene kant gemakkelijk is, maar na een couplet of drie ook wat saai kan worden. Ten slotte houd ik mijn twijfels bij de inzet van Calvijn om de psalmen ‘allemaal en helemaal’ te berijmen. Neem psalm 78. Zal er ooit een gemeente zijn die al die narigheid met elkaar gaat zitten zingen? Is zo’n psalm überhaupt bedoeld/geschikt voor gemééntezang? Misschien heeft Calvijn met zijn ‘allemaal en helemaal’ wel te veel gewild. Niet ver van het gedenkjaar 2017 zal ik maar bekennen dat ik ook op dat punt meer een lutheraan ben dan een calvinist.

Freddy Gerkema is predikant van de NGK Amersfoort-Noord.

◀  Naar het overzicht

Steun onze missie

Steun ons met een eenmalige bijdrage,

Betaal met iDEAL

of word vriend van Stichting Dicht bij de Bijbel voor € 37,50 per jaar en ontvang een uniek welkomstgeschenk.

Laatste nieuws

Release: Psalm 84, uitgevoerd door Arie Maasland

Lees meer »

Wat moet je met gewelddadige en depressieve teksten in de bijbelse psalmen?

Lees meer »

RD: Psalternatief biedt psalmen voor band: „Als we niets doen, zijn de NGK de psalmen binnen vijftig jaar kwijt”

Lees meer »