Een nieuwe psalmberiiming zonder oproer
Geschreven op
Door ds. H. Jansen, predikant van de Protestantse Gemeente Winsum-Halfambt | Bron Geandewei 13 - 2021
Terwijl het zangverbod nog van kracht was vond nogal stilletjes de presentatie plaats van De Nieuwe Psalmberijming. Een team van zeven
mannen en twee vrouwen heeft een prestatie van formaat geleverd. In het Liedboek van 2013 werden de 150 psalmen uit het Liedboek voor de Kerken van 1973 integraal overgenomen. Er is nu een prima alternatief. Het kan een mooie aanleiding zijn om nu we weer samen mogen zingen ook psalmen op de oude melodieën een nieuwe kans te geven.
Toen er in 1773 een nieuwe psalmberijming werd ingevoerd, ging dat bepaald niet zonder slag of stoot, zoals we weten dankzij de literaire vereeuwiging door Maarten ‘t Hart van het psalmenoproer in Vlaardingen. Twee eeuwen later was het verzet tegen de psalmberijming van 1967 minder luidruchtig, maar wel veel effectiever. De hele reformatorische vleugel van het protestantisme heeft deze berijming geboycot en doet dat voor een gedeelte nog steeds. Het deed er niet toe dat die nieuwe berijming minstens zo schriftgetrouw was, dat de taal in twee eeuwen ingrijpend veranderd was en dat de groep dichters die de klus hadden geklaard, ‘het landvolk’, met mensen als Nijhoff, Barnard, Wit en Den Besten grote literaire kwaliteiten bundelde. Het enige dat telde was de emotionele binding aan het oude en vertrouwde. Het waren jaren van heftige turbulentie en polarisatie in heel de samenleving.
Marginaler
Ook nu maken we grote veranderingen mee. Maar daardoor veroorzaakt een nieuwe berijming nu nauwelijks nog opwinding. Kerken zijn kleiner en marginaler geworden. We hechten als plaatselijke gemeenten nog weinig waarde aan synodale besluiten en gaan in de keuze van onze liederen onze eigen gang. Door het gebruik van gedrukte liturgieën en beamers en recent het streamen van diensten met geluid en beeld zijn we minder afhankelijk van gedrukte liedbundels. En het vrijere lied heeft alleen maar meer terrein gewonnen in de kerken. Welke gemeente denkt nog om Opwekking of Hillsong heen te kunnen? En wie komt er nog met een psalm als er verzoeknummers mogen worden ingediend?
Hedendaags
Ondertussen verdient het werk van initiatiefnemer Jan Pieter Kuijper en zijn collega’s grote waardering. Ze hebben niet alleen met succes gestreefd naar hedendaags Nederlands, zonder populair of platvloers taalgebruik. Ze hebben ook compact berijmd, waardoor de psalmen bijna over de gehele linie minder strofen kregen. Ze hebben gezorgd voor maximale bruikbaarheid in kerkdiensten door naast de mooi verzorgde gedrukte bundel, de psalmen ook online en met beamsheets beschikbaar te stellen (wel licenties betalen).
Nieuwe impuls
Anglicaanse priesters moeten elke maand alle 150 psalmen bidden. Zulke regels leggen we elkaar niet op. Maar deze nieuwe teksten kunnen een nieuwe impuls geven aan onze omgang met God en het beroeren van de snaren van onze ziel met psalmen, net als eerder de vrije hertalingen door mensen als Oosterhuis en Bouma of in het project ‘Psalmen voor nu’. En als je ze niet voor jezelf wilt zingen, kun je ze tenminste lezen. Er staan prachtige zinnen in die uitnodigen om er een poos op te kauwen. Er klinkt taal die rechtstreeks binnenkomt. ‘Ik hoef geen aardse overvloed’ (4). ‘Ik wil integer leven’ (26). ‘Haal uit je hart een lied naar boven’ (33). ‘De vrede van de Heer vult nu mijn leven’ (18). ‘Is die God van jou soms dood?’ (42). De dichters zijn voor een groot deel voorganger. De enige als dichter in breder kring bekend is denk ik Ria Borkent. Maar ze hebben zichzelf hoge eisen opgelegd, soms hoger dan in 1967. Zo komen we nu geen elisie en epenthesis tegen: het weglaten van klinkers of juist het invoegen van een lettergreep. Dus geen ‘word’ als nooit tevoren’, of ‘nieuwe wijze’ i.p.v. ‘nieuwe wijs’ omdat het moet rijmen op ‘prijze’. Men vermeed actualisatie: geen tanks als er sprake is van strijdwagens, geen orgel in Psalm 150. Ik kwam wel een terroristenbende tegen (86). De taal is eenvoudig, maar stijlvol. De ‘nederige vromen’ uit Psalm 92 hebben nu plaatsgemaakt voor ‘rechtvaardigen’ die ‘floreren als palmen in de zon’. De ‘moede hinde’ uit Psalm 42 is nu een ‘uitgeputte’. Er wordt veel gebruik gemaakt van alliteratie en er wordt mooi meebewogen met ritme en melodie.
‘HEER’
Over smaak zullen we blijven twisten. De Hebreeuwse Godsnaam is net als in de Nieuwe Bijbelvertaling wel consequent ‘HEER’ gebleven. Jammer? Maar ‘Gij’ werd ‘U’ en we worden vaak toegesproken als ‘jij’. Bij vergelijking met bekende en nu misschien ook geliefde regels blijkt dat ‘1967’ toch vaak gedateerd taalgebruik heeft of dat er soms kwistig dichterlijk was uitgebreid.
Toevallig is het dit jaar ook het vierhonderdste sterfjaar van componist Jan Pieterszoon Sweelinck. Zijn grootste prestatie waren zijn composities voor vierstemmige zang bij het hele Geneefse Psalter (met de oorspronkelijke Franse tekst). Zou de liefde voor die oude melodieën weer kunnen worden aangewakkerd door meer muzikale variatie aan te brengen in de uitvoering in onze diensten en door zorgvuldigheid van de begeleiding? Sommige melodieën waren met instemming van Calvijn ontleend aan straat- en liefdesliedjes. Mag het dan wat vaker met snarenspel en niet te slepend?
De Nieuwe Psalmberijming, Stichting Dicht bij de Bijbel en KokBoekencentrum, 22,50 euro
